Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
	nr rej. A/392 z dnia 30.11.1929 r.
	kościół parafialny
	; Kościół farny z wieżą, z której można podziwiać panoramę miasta.
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Chełmno
Adres	ul. Franciszkańska 7; 86-200 Chełmno
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
Wezwanie	Wniebowzięcia NMP
	Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Walenty
Cudowne wizerunki	Obraz Matki Bożej Bolesnej Chełmińskiej
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1280
Data zakończenia budowy	1320
Data poświęcenia	1320
Dane świątyni
Styl	gotyk ceglany
Świątynia; • materiał bud.; • wysokość	; • cegła; 78 m
Wieża kościelna; • liczba wież	; 2
Ołtarz; • liczba ołtarzy	; 13
	Położenie na mapie Polski Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
	Położenie na mapie powiatu chełmińskiego Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
	Położenie na mapie Chełmna Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
	53°20′52,76″N 18°25′20,52″E/53,347989 18,422367
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie – gotycki kościół zbudowany prawdopodobnie w latach 1280–1320 w Chełmnie miejscowości położonej w województwie kujawsko-pomorskim, powiecie chełmińskim w diecezji toruńskiej, dekanacie chełmińskim.

Historia

Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie^[2], zwany potocznie „Farą”, jest najokazalszym spośród siedmiu istniejących obecnie kościołów Chełmna. Kościół ten stanowił wzorzec dla budowniczych katedry w Królewcu.

Kościół wzniesiono prawdopodobnie w latach 1280-1320. W przeciwieństwie do wielu innych budowli sakralnych tamtego czasu powstał dość szybko, a w trakcie budowy dokonano tylko niewielkich korekt w stosunku do pierwotnych planów.

Wznoszono go w dwóch fazach. Najpierw postawiono prezbiterium i północną nawę boczną (pierwotnie niższą). W fazie drugiej ukończono budowę całego korpusu nawowego wraz z wieżą północną. Wieżę południową pozostawiono niedokończoną. W wiekach następnych nie dokonano większych przebudów, które by zakłóciły gotycki charakter świątyni i wrażenie stylistycznej jednolitości. Jedynie w 1560 roku dobudowano kaplicę Matki Boskiej Bolesnej Chełmińskiej z fundacji kasztelana chełmińskiego Jana Niemojewskiego i jego żony Katarzyny Kostczanki, h. Dąbrowa^[3] (dawna kaplica grobowa Niemojewskich), a w końcu XVII wieku kaplicę Bożego Ciała oraz w 1706 roku kruchtę południową.

Częściowe odnowienie kościoła nastąpiło w okresie 1659–1660. Powstał wówczas także barokowy wystrój kaplicy Bożego Ciała. Nad prezbiterium dobudowano sygnaturkę. W końcu XIX wieku przeprowadzono natomiast poważne prace naprawcze nadszarpniętych zębem czasu murów, w szczególności w obrębie najwyższej kondygnacji wieży północnej, uszkodzonej w 1724 roku.

W 2002 roku w sposób kompleksowy została odnowiona kruchta północna, a w latach 2003–2004 kaplica i ołtarz Matki Bożej Bolesnej. W 2004 roku odnowiono lampy zwisające w łukach międzyfilarowych, w 2006 roku rzeźby Ukrzyżowania na wschodnim szczycie oraz trakt komunikacyjny prowadzący na taras widokowy znajdujący się na wieży dzwonniczej, ławy dla wiernych i ołtarz z relikwiami św. Walentego odnowiono w latach 2007–2008. W 2012 odsłonięto znajdującą się dotąd pod posadzką nawy głównej renesansową płytę nagrobną z wizerunkiem dwóch osób.

Architektura i wnętrze kościoła

Gotyckie posągi świętych

Gotyckie zworniki

Kościół WNMP to trójnawowa hala z wydzielonym, prostokątnym prezbiterium. Zachodnia fasada była zaplanowana jako symetryczna dwu wieżowa, ale wieża południowa pozostała niedokończona. Nawy boczne przykryte są poprzecznymi dachami dwuspadowymi, które tworzą charakterystyczne trójkątne szczyty widoczne w elewacjach bocznych. Jest to rozwiązanie niezwykłe, na które warto zwrócić uwagę^[4]. Podobne znajdziemy w Kolegiacie Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu. W kościele znajduje się wysokiej klasy gotycki wystrój rzeźbiarski, na który składają się figury apostołów przy filarach od strony nawy głównej oraz zworniki sklepienne. Są tu również cenne malowidła ścienne z końca XIV w. (gotyckie przedstawienie św. Krzysztofa w nawie bocznej, przykryte częściowo barokową wizją Boga). Gotlandzka chrzcielnica o formach późnoromańskich została wykonana około 1350‒1375^[5]. Bogate nowożytne wyposażenie wnętrza pochodzi przeważnie z XVII i XVIII w., wyróżniają się epitafia z końca XVI–XVIII w., w jednym z nich portret trumienny Marcina Kossendy z 1705. W kaplicy na przedłużeniu bocznej nawy północnej sanktuarium MB Bolesnej (tzw. Chełmińskiej), z obrazem koronowanym za zgodą papieża Benedykta XIV 22 maja 1754 r^[6]. W antependium i predelli ołtarza tej kaplicy zespół srebrnych plakietek wotywnych z XVII–XVIII w. Zwraca też uwagę snycerski wystrój kaplicy Bożego Ciała (Najśw. Sakramentu), dzieło elbląskie z lat 1685-1695.

W Muzeum Okręgowym w Toruniu przechowywany jest zespół gotyckich witraży ze wschodniego okna prezbiterium, z lat około 1370–1390, które w XIX w. zostały przeniesione z Chełmna do zamku w Malborku.

Portal wejścia głównego
Ambona
Organy
Renesansowe stalle w prezbiterium
Relikwie św.Walentego
Gotyckie witraże (obecnie w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu)

Zobacz też

Akademia Chełmińska

Przypisy

↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2012-10-17] .
↑ Zabytki architektury - Budowle sakralne. [dostęp 2012-10-17].
↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 83, 258, 259, 280, 281 i 282
↑ TadeuszT. Broniewski TadeuszT., Historia architektury dla wszystkich, 1980 .
↑ Michał WardzyńskiM.W. PhD Michał WardzyńskiM.W., Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii i Olandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII wieku) [online] [dostęp 2024-07-08] .
↑ Konrad Kazimierz Czapliński: Sanktuaria w Polsce. Katowice: Videograf II, 2001, s. 21. ISBN 83-7183-185-4.

Bibliografia

Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski, Kościół farny w Chełmnie, Toruń, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1991, ISBN 83-85196-96-X.
Architektura gotycka w Polsce, pod red. Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1995, ISBN 83-85938-41-9.
Malarstwo gotyckie w Polsce, pod red. Adama S. Labudy i Krystyny Secomskiej, Warszawa, Wydawnictwo DiG, 2004, ISBN 83-7181-318-X.
Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6.

Linki zewnętrzne

Parafia pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie: Kościół świętych Jakuba i Mikołaja. [dostęp 2019-11-15].
Narodowy Instytut Dziedzictwa: Chełmno. Kościół farny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. [dostęp 2019-11-15].
Odznaka krajoznawcza województwa kujawsko-pomorskiego: Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie. [dostęp 2019-11-15]. (pol.).
sekulada.com: Fara w Chełmnie i lewitujący obraz. [dostęp 2019-11-15]. (pol.).
Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona

[zabytek-1] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2012-10-17] .

[2] Zabytki architektury - Budowle sakralne. [dostęp 2012-10-17].

[3] Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 83, 258, 259, 280, 281 i 282

[4] TadeuszT. Broniewski TadeuszT., Historia architektury dla wszystkich, 1980 .

[5] Michał WardzyńskiM.W. PhD Michał WardzyńskiM.W., Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii i Olandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII wieku) [online] [dostęp 2024-07-08] .

[6] Konrad Kazimierz Czapliński: Sanktuaria w Polsce. Katowice: Videograf II, 2001, s. 21. ISBN 83-7183-185-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]